لونيزه-lemon verbena- verbeneacee=verbenacee:

 

Latin name:

 

lippia citriodora

 

Common name: lemon verbena

 

Family: verbeneacee=verbenacee

 

نام عربي: لونيزه

 

خصوصيات گياهشناسي:

 

درختچه اي است پايا ، خزان كننده ، با ارتفاع 5/0 تا 2 متر . از مشخصه هاي اين خانواده و اين گياه ميتوان به ساقه هاي 4 گوش ،ميوه سفت و پرچمهاي 4 تايي كه 2 به 2 بوده يعني  (دي دينامند)

 

اشاره نحوه ، برگهاي اين گياه ساده و فراهم و خشن بصورت مجتمع 2 تا 4 برگ بوده. گلهاي كوچك كه از خارج سفيد و از داخل آبي مايل به بنفش است، گل آذين در منابع خوشه اي ، گرزن و حتي سنبله ذكر شده است. اين خانواده با خانواده ي روناس و نعناغ شباهتهايي دارد. (5-12-3-2-1)

 

جنس lippia   داراي 220 گونه ميباشد. (2). البته در برخي منابع گونه هاي اين جنس را 100 گونه معرفي كرده اند. (1).

 

منشا و خاستگاه:

 

اين گياه بومي آمريكاي جنوبي: شيلي، پرو و آرژانتين ميباشد و اولين بار توسط اسپانيايي ها در سال 1784 ميلادي از آمريكاي جنوبي به اروپا آورده شد. اين گياه به نام پزشك گياه شناسي بنام lippi كه در حبشه به قتل رسيد، نامگذاري شده است و citriodora به معناي شبه ليمو به خاطر بويش كه شبيه ليمو است، نام نهادند. (1)

 

اكولوژي:

 

به ليمو گياهي است مقاوم به سرما تا (5-) درجه سانتيگراد كه گاها تا (16-) درجه سانتيگراد را در سمنان و كرج توانسته است تحمل كند ( 11-12). به آب و هواي ملايم و آفتابي و مصون از بادهاي شديد نياز دارد(4-5). در خاكهايي با بافت متناسب و عميق(4) و نيز در خاكهايي با زهكشي خوب، خشك و فقير رشد ميكند(7). اسيديته مورد نياز حدود 7 است(4). زمان گلدهي از جولاي تا آگوست يعني از مرداد تا شهريور ميباشد (7-5). در يخبندان پرطاقت است(7). در ايران آنرا ميتوان در جنوب فارس، شمال هرمزگان، جنوب غربي استان مركزي، شمال خراسان، جنوب مازندران، مركز گلستان و شرق گلستان كشت دارد(4).

 

تكثير:

 

جنسي: اين گياه به علت عدم جوانه زني بذور، با بذر تكثير نميشود(11).

 

غير جنسي: تكثير غير جنسي از طريق قلمه، خوابانيدن و پاجوش است(1). قلمه گيري يا خوابانيدن را ميتوان از بعد از بهار در خزانه يا در صورت شرايط مساعد هوا در فضاي آزاد انجام داد(5). البته قلمه گيري در اواخر پاييز توصيه شده كه زمان مناسبي است و كاهش هزينه را در بر دارد، زيرا با يك پوشش پلاستيكي بستر قلمه گيري ابتدايي ميتوان گياه را تكثير كرده و براي اول بهار به رشد مطلوب برسانيم(11). قلمه بعد از 3 تا 4 ماه از زمان قلمه گيري آماده انتقال به زمين اصلي است(4-11). زمان كاشت در زمين اصلي بعد از خطر يخبندان بهاره است كه بايد توجه داشت به ليمو به انتقال بسيار حساس است و بهتر است بعد از گلداني كردن و يا داشتن امكانات بعد از يكسال از قلمه گيري آنها را به زمين اصلي منتقل كنيم(4). تعداد قلمه هاي مورد نياز با توجه به فواصل كشت كه اشاره خواهد شد، بين 17000 تا 62500 قلمه ميباشد(4-8).

 

 

 

كاشت:

 

اين گياه به عنوان يك گياه دارويي- معطر و زينتي كشت ميشود(6). نياز اصلي غذايي 200-150 كيلوگرم كود ازته، 300-250 كيلوگرم كود فسفر و 100-80 كيلوگرم در هكتار كود پتاس ميباشد كه كودها را قبل از كشت به خاك افزوده و شخم ميزنيم(4). فواصل كشت در اسلوني با بهترين مواد موثره  cm 40*40 توجيه شده است كه در هر 100 متر مربع ميتوان 8/11 كيلوگرم برگ خشك و 3/119 ميلي ليتر اسانس به دست آورد كه با اين فواصل حدود 62500 قلمه نياز ميباشد(11). اما در كشت مكانيزه و استفاده از حداقل ادوات كشاورزي و تحقيقات ديگر فواصل كشت 120-50*80-40 در نظر گرفته اند كه قلمه مورد نياز حدود 17000 تا 31500 قلمه است(4). سيستم آبياري را بصورت فارو، قطره نيمه متحرك انجام داد(4).

 

داشت:

 

. نياز آبي گياه با توجه به فاكتورهاي نياز آبي بين 5-10 روز اعلام كرده اند(4). به ليمو به غرقابي شدن نسبتا حساس ا ست(11). بيماري خاصي برايش گزارش نشده است ولي دوآفت كنه هنگام نگهداري در گلخانه گزارش شده است(11). در پاييز بعد از برگ ريزان بهتر است گياه از 10 تا 15 سانتي متر طوقه، هرس شود(11-8). در زمستانهاي سرد براي جلوگيري از سرما زدن ريشه و گياه بايستي روي اندام گياهي را با برگ و كاه و كلش كاملا بپوشانيم(5-8-7). اگر گياه دچار سرمازدگي شد،  با  آبياري و كوددهي  مناسب و به موقع ميتوان اميدوار به  جوانه زني تاخيري گياه بود( 5).    

 

برداشت:

 

برداشت گياه را در سال ميتوان 2 تا 3 بار انجام داد. در ماههاي خرداد، مرداد و مهر(4) كه تعداد دفعات برداشت با توجه به شرايط تغيير ميكند(11). بيشترين مواد معطر گياه در زمان گلدهي است و برداشت از برگهاي بالايي بهتر است صورت گيرد(5). برگها را بايد در هواي آفتابي كه بيشترين اسانس و عدم وجود شبنم است، برداشت نمود(11). برگها در هنگام جمع آوري نبايد پاره شود(4). برگها را براي نگهداري در انبار بايستي حداكثر در دماي 35 درجه سانتيگراد خشك كرد(4). در هر 100 گرم برگ خشك از 81/0 تا 19/1 ميلي متر اسانس بدست آمده بود(8). عملكرد برگ خشك در هكتار برابر 1200 كيلوگرم است(4). به علت هرس كلي گياه، ميتوان به خوبي گياه را تا 8 و 9 سالگي برداشت اقتصادي نمود، البته تحقيقي در دست نيست(11). از هر 100 كيلوگرم برگ خشك به مقدار معادل 510 گرم اسانس بدست مي آيد(1).

 

 

 

پيشنهاد:

 

اين گياه را ميتوان با مريم گلي دارويي واريته icterina   بادرنجبويه، ريحان، آويشن سرپله، نعناع، جعفري كشت همزمان ( مخلوط ) نمود(7).

 

 

 

قسمت مورد استفاده:

 

  برگ – اسانس(12)

 

تركيبات يا مواد موثره:

 

به ليمو داراي 9/0 تا 5/1 درصد اسانس(1) كه شامل سيترال citral ، سينوئل cineol  ليمونن  limonen (1-8-12) ، جيرانيول geraniol ميباشد كه اين گياه داراي موسيلاژ، تانن و فلاونوئيدها ميباشد و عاري از الكالوئيدها هستند(12).

 

به ليمو مراكش، از برگ گياه با روش تقطير با بخار بدست مي آيد(10).

 

 

 

ارزش دارويي:

 

از لحاظ ارزش دارويي، گياه به ليمو نسبت به بادرنجبويه از سهم بيشتري از لحاظ كيفي برخوردار است. به علت رفع اختلالات حركت دوده اي روده و معده بطور عالي بعلاوه خاصيت آرامبخشي و رفع افسردگي ميباشد و خاصيت آرامبخشي و هاضمه به ليمو به علت وجود ليمونن ميباشد(6).

 

 

 

اسپانيا- فرانسه- مراكش                                            

 

 

 

 

 

تقلبات:

 

اسانس به ليمو غالبا با اسانس مركبات  مخلوط  ميكنند و در عطاريها به جاي به ليمو ، بادرنجبويه

 

( برگ) به فروش ميرسد و البته اسانس به ليمو و بادرنجبويه شبيه هم هستند(1-11).

 

 

 

اشكال مصرف:

 

1-      دارويي:  گياه خشك- تازه  ، چاي كيسه اي و شربت و  دارويي به نام به ليمو خالص در مراكش(5).

 

2-      آرايشي: ادكلن- استعمام با اين گياه- رفع خستگي چشم(5)

 

3-      نوشيدني ها: مشروبات- نوشيدني هاي مطبوع به عنوان هضم كننده غذا(5).

 

 

 

اكنون كرم آبرسان و رطوبت دهنده اي به نام  Verbena hydrolates در اسپانيا به قيمت 99/11 دلار ساخته شده است كه كرم آرايشي است(9).

 

 

 

گونه هاي ديگري از lippia :

 

L.dulcis  بومي مكزيك بوده و خلط اور ميباشد.

 

L.scaberrima بومي آفريقاي جنوبي بوده و بعنوان بند آورنده خون ميباشد(1-2-6).

 

منابع:

 

1)      گياهان دارويي/ج3/دكتر علي زرگري

 

2)      رده بنده گياهان دارويي/دكتر محمد آزادبخت

 

3)      گياهان دارويي/پروفسور هانس فلوك

 

4)      كاشت، داشت و برداشت 40 گياه دارويي مهم ايران/پژوهشكده گياهان دارويي

 

5)                                                                                                                                   http://ww.thais.it/botonica/oromatichec/schedeuk/sc-ool40.htm

 

6)       The encyclopedia of medicind plorty

 

7)      Search: crocus + gorden + by + nature

 

8)      http://www.actahort.org/books/523/523_7.htm

 

9)      Search: Verbena + hydrolote + hydrosol

 

10)   Search: Auroma + plonts

 

11)    تجربيات كاري اولين دانشجويان كارشناسي گياهان دارويي ايران و اساتيد مركز آموزش جهاد كشاورزي سمنان.

 

12)   شناخت گياهان دارويي ، جزوه/ ساجد محمد علي

لونيزه lemon verbena verbeneacee=verbenacee