بررسي اثر تنش خشکي روي برخی از گياهان علوفه ای( ذرت و سورگوم )در کرمان

 

داريوش اشيدري[1]، مصطفي گواهي[2] و رضا خليفه2

 

چکيده:

 

به منظور بررسي اثرات تنش خشکي بر روي ذرت و سورگوم علوفه ای آزمايشي در مزرعه تحقيقاتي دانشکده کشاورزي دانشگاه شهيد باهنر کرمان در سال زراعي 1384 اجرا گرديد. آزمايش بصورت اسپليت پلات (کرتهاي خرد شده) بر پايه طرح بلوکهاي کامل تصادفي با سه تکرار انجام گرديد. تيمارهاي اصلي سه دور آبياري (7، 14 و 21 روز) و  تيمارهاي فرعي دو رقم ذرت (سينگل کراس 647 و 704) و يک رقم سورگوم علوفه اي (speed feed) در نظر گرفته شد. گياهان تا 45 روز پس از کاشت در شرايط مطلوب آبياري قرار گرفته و پس از آن تيمارها اعمال گرديد. نتايج بدست آمده نشان داد که اثر تيمار دور آبياري تنها بر ارتفاع بوته معني دار شده، بطوريکه دور آبياري 7 روز اختلاف معني داري با دور آبياري 14 و 21 روز داشت. تاثير ارقام در مورد همه صفات مورد مطالعه معني دار شد، بطوريکه بيشترين ارتفاع بوته (204 سانتي متر)، تعداد برگ در بوته (4/16 برگ)، عملکرد علوفه تر (1/46 تن در هکتار) و بيشترين عملکرد علوفه خشک (5/24 تن در هکتار) متعلق به سورگوم علوفه اي و بيشترين قطر ساقه (4/19 ميليمتر) متعلق به ذرت رقم سينگل کراس 704 بود.

 

کلمات کليدي: تنش خشکي، سورگوم، ذرت، دور آبياری.

 

 

 

مقدمه:

 

عدم بارندگي كافي و توزيع غيريكنواخت آن در طول فصل رشد در مناطق خشك و نيمه‌خشك باعث شده است كه كشت بيشتر محصولات كشاورزي فقط توسط آبياري امكان‌پذير گردد. از طرف ديگر بعلت محدود بودن منابع آب در چنين مناطقي، استفاده صحيح از آن حائز اهميت بوده و تعيين برنامه صحيح و دقيق براي آبياري بطوريكه گياه از يك طرف دچار تنش رطوبتي نگردد و از طرف ديگر با مصرف بي‌رويه آب، موجبات هدر رفت اين ماده حياتي و مسائل عديده ديگر همچون آلودگي آبهاي سطحي و زيرزميني توسط نيترات و شستشوي عناصر غذائي خاك و كاهش كارآئي مصرف آب و كود است فراهم نشود، اولويت خاصي مي‌يابد (2). گياهان زراعي بخش اعظم آب مورد نياز خود را از نزولات جوي بدست مي آورند. در حال حاضر هيچ راه منطقي براي افزايش نزولات جوي در خلال دوره هاي خشکي وجود ندارد و بهترين راه مبارزه با خشکي همراهي با آن است. يعني کاربرد عمليات زراعي به نحوي که ميزان ذخيره آب خاک را افزايش دهد و نيز توسعه ارقام و هيبريدهائي که تحمل بيشتري نسبت به دوره خشکي داشته و يا توانائي اجتناب از آن را داشته باشد (4). ذرت براي تغذيه دامهاي گوشتي و طيور بسيار مناسب و خوشخوراک بوده و در جيره غذايي و ترکيبات کنسانتره داراي اهميت فوق العاده اي است و بخصوص علوفه تازه و خشک آن بيشترين مصرف را در بين دامها دارد (1). توانائي سورگوم از نظر رشد در مناطقي که براي هر گياه ديگري نامساعد است، باعث شده که به آن لقب شتر گياهان زراعي داده شود. مقاومت به خشکي سورگوم به علت سيستم گسترده ريشه آن و همچنين خصوصيات مروفولوژيکي برگها و ساقه آن از نظر کاهش تعرق است. سيستم ريشه سورگوم از نظر جذب آب دو برابر ريشه ذرت موثر است در حاليکه سطح برگ آن به مقدار قابل ملاحظه اي کمتر از ذرت است(3).

 

 

 

مواد و روشها:

 

اين آزمايش در سال زراعي 1384 در مزرعه تحقيقاتي دانشکده کشاورزي دانشگاه شهيد باهنر کرمان انجام گرديد. اين طرح در قالب آزمايش اسپليت پلات (کرتهاي خرد شده) بر پايه بلوکهاي کامل تصادفي در سه تکرار انجام شد. تيمارها شامل سه دور آبياري (7، 14 و 21 روز) به عنوان فاکتور اصلي و دو رقم ذرت (سينگل کراس 647 و 704) و يک رقم سورگوم علوفه اي (speed feed) به عنوان فاکتور فرعي بودند. از هر رقم پنج خط 5 متري در کرتهايي به ابعاد 5/2*5 متر کشت گرديد. فاصله بين بلوکها و کرتها سه متر در نظر گرفته شد. عمليات کاشت در تاريخ 6/2/1384 انجام گرديد . دو هفته پس از کاشت عمليات واکاري و حدود سه هفته پس از کاشت عمليات تنک کردن براي رسيدن به تراکم مطلوب انجام گرفت. در طول دوره رشد دو نوبت وجين انجام گرديد. زمان رسيدن محصول يک متر مربع از وسط هر کرت برداشت و وزن تر و خشک علوفه محاسبه گرديد. قبل از برداشت نيز صفات تعداد برگ در بوته و ارتفاع بوته محاسبه گرديد. براي محاسبات آماري از نرم افزارهاي SPSS  و EXCEL  و براي مقايسه ميانگينها از آزمون دانکن استفاده گرديد.  

 

 

 

نتايج و بحث:

 

نتايج بدست آمده نشان داد که اثر تيمار دور آبياري بر ارتفاع بوته (5 P> %) معني دار شد ولي بر روي صفات قطر ساقه، وزن تر و خشک و تعداد برگ در بوته اثر معني داري نداشت. مقايسه ميانگين ها نشان داد که دور آبياري 7 روز بيشترين ارتفاع بوته (7/183 سانتي متر) و دور آبياري 21 روز کمترين ارتفاع بوته (3/170 سانتي متر) را دارا هستند. همچنين نتايج نشان داد که اثر ارقام مختلف بر روي کليه صفات اندازه گيري شده ( 1P> %) معني دار شد. مقايسه ميانگين ها نشان داد که بيشترين ارتفاع بوته متعلق به سورگوم (1/204 سانتي متر) و کمترين ارتفاع متعلق به ذرت سينگل کراس 704 (1/158 سانتي متر) بود. در مورد قطر ساقه ذرت سينگل کراس 704 با 4/19 ميلي متر بيشترين و سورگوم با 2/12 ميلي متر کمترين قطر را دارا بود. در مورد عملکرد علوفه تر و خشک نيز سورگوم به ترتيب با عملکرد 1/46 و 5/25 تن در هکتار بيشترين و ذرت سينگل کراس 647 به ترتيب با عملکرد 3/32 و 1/17 تن در هکتار کمترين عملکرد را توليد کردند. بيشترين تعداد برگ در بوته نيز متعلق به سورگوم (4/16 برگ) و کمترين تعداد برگ در بوته متعلق به ذرت سينگل کراس 704 (2/11 برگ) بود.

 

 

 

جدول 1: مقايسه ميانگين اثرات اصلي تيمارها بر صفات مورد مطالعه

وزن خشک(ton/h)    

وزن تر(ton/h)         

تعداد برگ      

قطر بوته(mm)         

ارتفاع بوته (cm)      

 

 

دور آبياری(تنش خشکی)

 

4/22 a         

3/41 a         

9/12 a         

7/16 a         

7/183 a       

I1

 

2/19 a         

5/37 a         

1/13 a         

1/17 a         

171 b

I2

 

1/20 a         

6/38 a         

9/12 a         

1/17 a         

3/170 b      

I3

 

رقم

 

1/17 b        

3/32 c        

3/11 b        

2/19 a         

8/162 b      

S.C 647

 

20 b  

39 b  

2/11 b        

4/19 a         

1/158 b      

S.C 704

 

5/24 a         

1/46 a         

4/16 a         

2/12 b        

1/204 a       

Sorghum

 

 

ميانگين هاي داراي حروف غير مشابه بر اساس آزمون دانکن، در سطح 5 درصد داراي اختلاف معني دار مي باشند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

 

1- حسيني، محسن. 1372. اثر مقادير مختلف کود ازته، دور آبياري و تراکم روي برخي صفات کمي، کيفي و منحني رشد ذرت. پايان نامه کارشناسي ارشد زراعت، دانشگاه تربيت مدرس، تهران، ايران.

 

2- عنابي ميلاني، اژدر. 1376. ارزيابي تاثير روشهاي مختلف تعيين زمان آبياري روي عملكرد، مصرف آب و كارائي مصرف آب ذرت علوفه‌اي در منطقه آذرشهر. پايان نامه کارشناسي ارشد خاکشناسي، دانشگاه تربيت مدرس، تهران، ايران.

 

3- کوچکي، عوض. 1364. زراعت در مناطق خشک(ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد، 202 صفحه.

 

4- Peak, D. C. I. ; Stirk, G. D. and Henzell, E. F. (1975): Leaf water potential of pasture plants in a semi-arid subtropical environment. Aust. J. Exp. Agric. Animal Husb, 15: 645-654.

 

 

1- استاديار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه شهيد باهنر کرمان

 

2- دانشجوي کارشناسي ارشد زراعت دانشگاه شهيد باهنر کرمان

 

        www.ake.blogfa.com                          www.ake.blogfa.com    

 

بررسي اثر تنش خشکي روي برخی از گياهان علوفه ای( ذرت و سورگوم )در کرمان